سرطان پروستات
سرطان پروستات – (به مناسبت هفته ملی سلامت مردان با شعار ورزش، کلید طلایی سلامت مردان)
هر سال، هفته اول اسفند ماه، به عنوان هفته ملی سلامت مردان نامیده می شود. مربیان بهداشت به عنوان مروجان سلامتی، در این مناسبت، می توانند با آموزش های مختلف در رابطه با عوامل موثر در سلامت مردان، در قالب برگزاری کلاس های آموزشی-بهداشتی و یا تهیه و توزیع پمفلت های بهداشتی، همچنین انتشار پیام های بهداشتی در کانال ها یا گروه های تلگرامی مدارس در جهت انتشار این پیام های بهداشتی، اقدام نمایند.
مطلب زیر به بررسی دومین سرطان شایع مردان،” سرطان پروستات” می پردازد:
سرطان پروستات نوعی بیماری است که درآن سلولهای بدخیم از بافتهای پروستات نشات می گیرد و به طور نامنظم و فزایندهای تکثیر و منجر به افزایش حجم در هر یک از اجزای سلولی غده پروستات میشود.
غده پروستات غده ای است که تنها در مردان یافت می شود. این غده در زیر مثانه قراردارد و مایعی به داخل منی ترشح می کند.
سرطان پروستات دومین سرطان شایع بعد از سرطان ریه درمیان مردان است.
اطلاعات آماری وعلائم بالینی میزان مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات، مبین سه طیف گسترده روند رشد این بیماری است. میتواند دارای رشد آهسته بوده و زمانی طولانی تا بروز علائم بالینی آن داشته باشد. در مواردی دیگر، تومور به سرعت رشد کرده و تهاجم تومور به بافتهای دیگر امکان پذیر می شود. در چنین مواردی مدت فاصله زمانی بین شروع بیماری و گسترش دامنه آن بسیار کوتاه است. مابین این دو طیف رشد، تومورهایی وجود دارند که سرعت روند رشد آنها در حد متوسطی است.
- علائم
سرطان پروستات با نشانههای مرتبط با دفع ادرار و یا درد شکم تظاهر میکند. این نشانهها با علائم بیماریهای رایجی مانند عفونت و هیتروفی (بزرگی) خوش خیم پروستات (Benign Prostatic Hyperplasia) مشترک است.
علائم هشدار دهنده سرطان پروستات عبارتند از:
جاری شدن ضعیف ادرار- عدم توانایی در ادرار- بی اختیاری ادراری- جریان منقطع و ضعیف ادرار- وجود خون در ادرار- ادرار کردن پی در پی یا سخت- خروج منی همراه با درد- درد مداوم قسمت پائین کمر- سوزش- ناتوانی جنسی - سببشناسی: سرطان زایی پروستات
عوامل خطرساز:
علت ابتلا به سرطان پروستات هنوز ناشناخته است اما تحقیقات آماری و بالینی، روند بدخیمی بیماری سرطان پروستات را به این عوامل ارتباط می دهد:
۱ – سن ۲ – عوامل ژنتیکی ۳ – عوامل هورمونی ۴- تغذیه ۵ – مواد شیمیایی ۶- بیماری های مقاربتی
۱- سن: سرطان پروستات اغلب در افراد سالمند دیده میشود و افراد زیر ۵۰ سال به ندرت به آن مبتلا می شوند. مردان بالای ۶۰ سال بیشتر در معرض خطر ابتلاء به سرطان پروستات هستند و باید بیشتر متوجه علائم هشدار دهنده این بیماری باشند.
۲- عوامل ژنتیکی: سابقه ارثی سرطان پروستات عامل مهمی در ابتلا به این سرطان است. وجود سابقه سرطان پروستات بین اعضای نزدیک خانواده از جمله پدر و برادر احتمال ابتلا به این سرطان را افزایش می دهد.
۳- عوامل هورمونی: هورمونهای استروئیدی (تستوسترون و آندروژنها) برای رشد و حفظ و عمل طبیعی آن در مردان بالغ نقش مهمی را ایفا می کند. افزایش میزان ترشح هورمون تستوسترون در خون اغلب موجب تسریع روند بدخیمی سرطان پروستات می شود.
۴- تغذیه: رژیم غذایی دارای اثرات بالقوه ای در پیشگیری و یا پیشتازی ایجاد سرطان پروستات به شمار می رود. مطالعات و تحقیقات علمی ثابت کرده اند که سبزیجات حاوی مقادیر قابل توجهی ویتامین C و E، به خصوص گوجه فرنگی، عاملی محافظتی در مقابل سرطان پروستات تلقی می شوند در حالی که استفاده از مقادیر زیاد چربی حیوانی عامل مستعد کننده و پیشتاز در ایجاد سرطان پروستات شناخته شده است.
۵- مواد شیمیایی: تماس با مواد شیمیایی سرطانزا در محیط مانند کادمیم، که در تهیه برخی آلیاژها و باتری کاربرد دارد، عامل مستتعد کننده و پیشتاز در ایجاد سرطان پروستات است.
۶- بیماری های مقاربتی: وجود بیماریهای مقاربتی احتمال ابتلاء به سرطان پروستات را افزایش میدهد.
الگوهای غربالگری سرطان پروستات:
معاینه غده پروستات از طریق معاینه مقعد rectal examination ازالگوهای غربالگری سرطان پروستات است. در این روش پزشک از داخل مقعد بیمار، غده پروستات را معاینه می کند. وجود سطح خشن و نامنظم بافت ازعلائم هشدار دهنده سرطان پروستات محسوب می شود.
تومورهای سرطانی آنتی ژنهای مشخصی را تولید می کنند که ممکن است از طریق آزمایش خون کشف شوند. آنتی ژنی که به طور کامل توسط غده پروستات تولید می شود، آنتی ژن اختصاصی پروستات (Prostate Specific Antigen ,PSA) است.
پیش آگهي:
تشخیص سریع سرطان پروستات با اندازه گیری آنتی ژن اختصاصی پروستات از آزمایش های غربالگري این بیماری است. در بیمارانی که مبتلا به سرطان پروستات هستند، مقدار این آنتی ژن در سطح بالاتری است.
البته تنها سطح PSA در آزمایش خون فرد نمایانگر ابتلا به سرطان پروستات نیست. در برخی از موارد عفونت و یا ”بزرگی خوش خیم“ حجم غده پروستات می تواند سبب افزایش میزان PSA در خون شود. از این رو، ترکیب معاینه مقعد توأم با آزمایش تعیین سطح PSA از طریق خون روش دقیقتری برای تشخیص سرطان پروستات است و برای اطمینان بیشتر، در مراحل بعدی آزمایشات دیگری مانند تصویرنگاری باز آوای مغناطیسی (MRI)، سونوگرافی (Ultrasound)، توموگرافی کامپیوتری (CT SCAN) و نمونه برداری از غده (Biopsy) نیز انجام میگیرد.
تشخیص به موقع بیماری، دست کم ۵ سال بیشتر به زندگی مبتلایان به سرطان پروستات اضافه میکند. توصیه میشود مردان در سنین بالای ۴۰ سال سالیانه مورد معاینه غده پروستات ازطریق معاینه مقعد قرار گیرند و در سنین بالای ۵۰ سال، هر سال آزمایش آنتیژن مخصوص پروستات را انجام دهند.
درمان سرطان پروستات:
با در نظر گرفتن شرایط بیمار ممکن است یک یا ترکیبی از این الگوها تجویز شود:
۱–تحت نظر گرفتن بیماری:
در این روش بیمار به طور دقیق تحت نظر پزشک قرار می گیرد، بدون اینکه الگوی درمانی بر روی او اعمال شود. این روش برای بیمارانی تجویز می شود که جراحی برایشان مفید نیست و یا رشد غده سرطانی پروستات آنها بسیار کند و آهسته است و در درازمدت تأثیر سوء بر سلامتی او نخواهد گذاشت.رادیوتراپی از روش های درمانی انواع سرطان از جمله سرطان پروستات است.
۲–جراحی:
برداشتن کامل غده پروستات پروستکتومی Prostatectomy
۳–کرایوتراپی Cryotherapy:
استفاده درمانی از سرمای شدید. در این روش سوند (probe) سونوگرافی به داخل مقعد انداخته می شود تا پزشک تصویر محل مورد نظر را بر روی صفحه ببیند. در این روش پزشک با انداختن سوند درون غده پروستات از طریق شکاف کوچکی بین مقعد و کیسه حاوی بیضه ها نیتروژن مایع را به غده پروستات هدایت می کند. نیتروژن مایع در داخل بافت منجر به انجماد بافت و انهدام سلولهای سرطانی بافت غده پروستات می شود. کرایوتراپی روشی موثر برای درمان مقاطع کوچک ابتلا به سرطان است. احتمال آسیب دیدگی مثانه و التهاب دستگاه تناسلی از عوارض جانبی این روش است
۴–شیمی درمانی:
استفاده از داروهای شیمیایی منجر به انهدام سلولهای سرطانی می شود. عوارض جانبی شیمی درمانی عبارتند از: ریزش موی سر و ابرو، کاهش گلبولهای سفید خون، ضعف سیستم ایمنی و دفاعی بدن، عفونت، احساس درد، خشکی دهان و پوکی استخوان.
۵–رادیوتراپی:
از آنجا که تومور ممکن است بافتهای اطراف غده پروستات را در بر گرفته باشد انجام جراحی و برداشتن غده پروستات کافی نیست و هر تظاهری از وجود PSA در آزمایش حاکی از گستردگی تومور است. در چنین وضعیتی الگوهای درمانی وسیع تری مانند رادیوتراپی پی گیری می شود. هدف از رادیوتراپی کنترل رشد سلولهای سرطانی است.
تابش اشعه به محل تومور ممکن است به صورت خارجی یا داخلی باشد.
۶- هورمون درماني
از آنجا که هورمون تستوسترون به رشد سرطان غده پروستات کمک می کند، هدف از هورمون درمانی کاهش هورمون جنسی در بدن است. این روش با به کارگیری داروهای ضد تستوسترون انجام می گیرد و شامل تجویز هورمون استروژن به عنوان قرص است که تاثیر ضد تستوسترون دارد. عوارض جانبی استفاده از قرصهای حاوی استروژن شامل درد در پستان و رشد پستان است که با قطع مصرف قرص ها از بین می رود.
جلوگیری از مرگ و میر ناشی از سرطان پروستات با تشخیص زودرس امکانپذیر است. اکنون با اطلاعات و روشهای جدید الگوهای درمانی، برای درصد بالایی از بیماران مبتلا به سرطان پروستات، امکان بهبودی کامل فراهم شده است.
“چکاپ سالانه پروستات نمیتواند شانس ابتلا به سرطان را کاهش دهد اما میتواند در درمان سریع آن بسیار موثر باشد.”
نقش تغذیه در پیشگیری از سرطان پروستات
بخش بزرگی از پیشگیری سرطان پروستات بر تغذیه متمرکز شده است. فاکتورهای اصلی اینها هستند:
چربی: نرخ ابتلا به سرطان پروستات از هر کشور به کشور دیگر به شدت متفاوت است، بالاترین تعداد سرطان متعلق به کشورهایی است که مردم آن بیشتر از غذاهای چرب استفاده میکنند. در حقیقت، تعداد مرگ و میر بر اثر این بیماری در یک کشور خاص، با میانگین مقدار کالری مصرفی ناشی از چربی در رژیم غذایی معمول اهالی این کشور نسبت مستقیمی دارد.
سبزیجات: تعدادی از مطالعات، رژیمی شامل مقدار زیادی سبزیجات را با کم شدن ریسک ابتلا به سرطان پروستات مرتبط دانسته است. برای مثال، یک تحقیق نشان داده است سرطان پروستات در میان مردانی که در هفته ۲۸ وعده یا بیشتر سبزیجات مصرف میکنند، بسیار کمتر از مردانی است که ۱۴ وعده و کمتر سبزیجات میل میکنند.
ماهی: در یک تحقیق، نسبت ابتلا به سرطان پروستات در میان مردانی که ماهی مصرف نمی کردند و مردانی که مقدار متوسط یا زیادی ماهی در برنامه غذایی داشتند، دو تا سه برابر اعلام شد. از جمله ماهی هایی که منابع غنی اسیدهای چرب بوده و بر علیه سرطان پروستات و بیماریهای دیگر عمل میکنند میتوان به ماهی قزل آلا، شاه ماهی و ماکرل اشاره نمود.
مواد شیمیایی و سرطان پروستات
بعضی داروهای خاص، ویتامینها و مواد معدنی میتوانند خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش دهند. تحقیقات جدید مصرف منظم هیچ دارو یا ماده کمک غذایی را برای پیشگیری از این نوع سرطان تجویز نکرده است. با این وجود برخی ترکیبات شیمیایی در این جهت دارای مزایای بالقوه ای هستند.
گوجه فرنگی و محصولات دیگر آن مانند سس و رب گوجه فرنگی، به شکل دیگری در پیشگیری سرطان پروستات موثرند. گوجه فرنگی دارای ماده ای ویتامین مانند به نام لیکوپین (lycopene) است که به عنوان یک آنتی اکسیدان (antioxidant) عمل کرده و با جلوگیری از آسیب دیدگی DNA در هسته مرکزی سلولها، خطر ابتلا به سرطان را کاهش میدهد. بهترین روش دریافت لیکوپین مصرف موادی چون گوجه فرنگی، گریپ فروت تو سرخ و هندوانه است و بهتر است تا حد امکان از انواع کمک غذایی آن استفاده نشود.
به طور کلی تا کنون تحقیقات در زمینه تغذیه، هیچ برنامه مشخصی را ارایه نداده است، با این حال، شما میتوانید از روشهای آزموده شده زیر کمک بگیرید:
– میزان مصرف میوه، سبزی و غلات کامل را افزایش دهید.
– مواد غذایی حاوی چربی اشباع شده و کلسترول بد را کمتر مصرف نمایید.
– مصرف قند (در خوراکیهای مختلف) و نمک را محدود کنید.
– از مصرف نوشیدنیهای الکلی خودداری نمایید.
– حجم وعده های غذای خود را متعادل نموده و کالری مصرفی خود را کنترل کنید.
چاقی و سرطان پروستات
محققین هیچ رابطه مستقیمی میان چاقی و بالا رفتن احتمال ابتلا به سرطان پروستات نیافته اند. با این حال چاقی میتواند بر میزان هورمونهایی که خطر این بیماری را افزایش میدهند، تاثیر بگذارد.
مطمئن ترین روش برای سلامتی به طور کل، احتراز از چاقی بیش از حد است که با رعایت موارد زیر حاصل میشود:
- رعایت روشهای سالم خواری
- فعالیتهای جسمی تحت نظر پزشک
- انجام روزانه ورزش هوازی یا ایروبیک (از پیاده روی سریع گرفته تا بدن سازی) به مدت ۳۰ دقیقه یا بیشتر
در یک نتیجه گیری کلی میتوان گفت “تغذیه سالم” و “فعالیت بدنی و ورزش”، دو کلید طلایی در زندگی سالم و پیشگیری از هر نوع سرطان است.
مریم پورسلیمی
دیدگاه ها