غربالگری دانش آموزان
منظور از معاینات غربالگری جستجوی بیماری یا نقص به وسیله آزمون های عملی و سریع ، معاینه و یا روش های دیگر در دانش آموزان است که ظاهرا” سالم به نظر می رسند. معاینات غربالگری شامل دو بخش ارزیابی مقدماتی و معاینات پزشکی می باشد. در مراقبت های بهداشتی درمانی دانش آموزان و غربالگری آن ها ، برخی از بیماریها و نقایصی مانند اختلالات رشد ، مشکلات بینایی و شنوایی ، بیماریهای لثه و پوسیدگی دندان ، غدد، شکم، قلب و عروق ، اختلالات رفتاری ، انحراف ستون فقرات و… توسط مربی بهداشت یا مراقب سلامت مرکز بهداشت به صورت سالانه دنبال می شود . مطابق آخرین دستورلعمل زمان انجام معاینات غربالگری دانش آموزان در هر سال تحصیلی به شرح زیر میباشد:
معاینات غربالگری دانش آموزان توسط مربیان بهداشت مدارس
پایه اول ابتدایی از اول تیر لغایت اول مهر؛ پایه اول راهنمایی از اول مهر لغایت اول دی و پایه اول دبیرستان از اول دی لغایت ۱۵ اردیبهشت طبق شناسنامه سلامت دانش آموزانجام می گیرد نتیجه معاینات در شناسنامه سلامت ثبت شده و سپس پیگیری می شود .
سایر پایه ها نیز در طول سال تحصیلی (ترجیحا قبل از فروردین) توسط مربی بهداشت مدارس غربالگری می گردند.
معاینات مقدماتی شامل موارد زیر است :
۱- اندازه گیری قد، وزن و BMI دانش آموزان
۲- دهان و دندان
۳- ستون فقرات
۴- کمبود های تغذیه ای
۵- جلدی
۶- سنجش بینایی
۷- سنجش شنوایی
۸- اختلالات گفتاری و رفتاری
۹- آمادگی تحصیلی ( توسط کارشناسان روانشناسی انجام می شود )
۱۰- بیماریهای نیازمند مراقبت ویژه(دیابت؛قلبی عروقی؛صرع؛آسم؛هموفیلی؛تالاسمی)
- بررسی دید رنگ و آمادگی تحصیلی در حیطه وظایف کارمند بهداشتی نمی باشد
۱- اندازه گیری قد و وزن دانش آموزان
در دوران کودکی سرعت رشد بدن ثابت است اما با شروع دوره نوجوانی به طور ناگهانی بیشتر می شود یعنی بدن با سرعت زیادتری رشد می کند .
سرعت رشد بدن دختران از سن ۱۰ تا ۱۱ سالگی کم کم بیشتر می شود و در سن ۱۲ سالگی به حد اکثر میزان خود می رسد سرعت رشد بدنی پسران از سن ۱۲ تا ۱۳ سالگی بیشتر شده و در سن ۱۴ سالگی به حد اکثرمی رسد .
بهترین روش برای پی بردن به وضعیت رشد دانش آموزان ، اندازه گیری قد و وزن آنها است . با استفاده از اندازه گیری وزن و قد شاخص های مختلفی تعیین میگردد که مهمترین آنها شاخص وزن برای قد و قد برای سن است .
شاخص وزن برای قد نشان دهنده چاقی یا لاغری است و وضعیت فعلی تغذیه دانش آموزان را نشان می دهد
این شاخص در برابر عواملی مانند سوء تغذیه و بیماری حساس بوده به طوری که کمبود وزن برای قد می تواند خیلی سریع ایجاد شود و در کوتاه مدت نیز قابل جبران است .
بررسی تغییرات وزن برای قد بسیار ساده است و کاهش آن نشانه سوء تغذیه همراه با عفونت بوده و افزایش آن به دلیل چاقی است.
شاخص قد برای سن نشان دهنده زمینه تغذیه فرد است و بیشتر به منظور ارزیابی وضعیت تغذیه کودکان دریک جامعه مورد استفاده قرار میگیرد .
قد و وزن دانش آموزان در طول سال تحصیلی یک بار اندازه گیری می شود و روند رشد در نمودارها ی وزن برای قد و قد برای سن در دختران و پسران جداگانه رسم می گردد .
برای اندازه گیری قد و وزن با دقت کامل این نکات را مورد توجه قرار دهید :
۱- ترازو را قبل از شروع به اندازه گیری و یا وقتی که جابجا می شود،با وزنه شاهد کنترل کنید
۲- با حداقل لباس و بدون کفش توزین انجام شود .
۳- دانش آموز کاملا” روی ترازو قرار گرفته و شما با ایستادن در مقابل ترازو وزن دقیق را بخوانید .
۴- برای اندازه گیری قد ، دانش آ موز باید بدون کفش باشد و طوری بایستد که پاشنه ها ، ساق پا ، کتف و سر او به قد سنج بچسبد و سر کاملا” مستقیم نگهداشته شود .
۵- اگر ترازو مجهز به قد سنج نیست یک متر اندازه گیری را روی دیوار طوری ثابت کنید که کاملا” بر سطح زمین عمود باشد . از دانش آموزان بخواهید که مقابل دیوار بایستند در شرایطی که پشت سر ؛ کتف ؛پاشنه پای وی در تماس با دیوار باشد برای اندازه گیری قد ؛ خط کش یا یک کاغذ را روی سرش بگذارید و محل تقاطع آن را با متر بخوانید در این حا لت باید به وضعیت سر ؛ پاها ؛ و موی دانش آموز و نیز طرز قرار گرفتن خط کش توجه داشت .
الف) نمودار توده بدنی (BMI)
یکی از شاخصهای پایش رشد دانش آموزان تغییرات نمودار وزن بر حسب قد می باشد که در سالهای گذشته در شناسنامه سلامت دانش آموزان از شاحص فوق نیز استفاده می شد اما در شناسنامه سلامت جدید بجای این شاخص نمایه توده بدنی (BMI) استفاده می شود .
برای محاسبه نمایه توده بدنی ابتدا وزن و سپس قد دانش آموز اندازه گیری شده و با استفاده از فرمول زیر محاسبه می شود .
نسبت وزن (کیلوگرم ) به قد (متر) × قد (متر) = BMI
مقایسه نمایه توده بدنی دانش آموز با استاندارد نمایه توده بدنی کودکان هم سن او نشان خواهد داد که دانش آموز لاغر ،طبیعی ، دارای اضافه وزن و یا چاق می باشد .
نمودار نمایه توده بدنی (BMI)شامل صدکهای ۵ و ۵۰ و ۸۵ و ۹۵ می باشد که مفهوم هریک از آنها به شرح ذیل می باشد .
زیر صدک ۵= لاغر
زیر صدک۵تا ۸۵= محدوده وزن طبیعی
بین صدک ۸۵ تا ۹۵ =اضافه وزن
صدک ۹۵ و بیشتر = چاقی
در صورتیکه دانش آموزی لاغر یا چاق بود ضمن مراقبت ویژه جهت بررسی بیشتر به پزشک ارجاع داده می شود .
اگر دچار اضافه وزن باشد (یعنی در محدوده صدک ۸۵ تا ۹۵ قرار بگیرد) تحت مراقبت ویژه قرار گرفته و اقدامات لازم به منظور تغییر روش زندگی و الگوی تغذیه دانش آموز توسط کارمند بهداشتی انجام خواهد گرفت و در صورت لزوم به پزشک ارجاع میگردد . شرایط مطلوب BMIبین صدک ۵ تا ۸۵ یعنی در محدوده وزن طبیعی می باشد
لازم بذکر است محدوده BMIهر فرد در نمودار مربوطه از تلاقی نقطه BMI فرد روی محور عمودی با نقطه سن فرد روی محور افقی مشخص می گردد .
ب) نمودار تغییرات قد بر حسب سن :
افزایش سرعت رشد در دوران بلوغ موجب افزایش قد در نوجوان می گردد به طوری که قد پسر ها و دختر ها به ترتیب ۲۰ و ۱۵ سانتیمترافزایش میابد بنابراین نمودار قد می تواند چگونگی رشد قدی دانش آموز را با توجه به سن او نشان دهد.
این نمودار جهت رسم تغییرات قد بر حسب سن تمامی دانش آموزان ( ۵-۱۸ سال) تنظیم شده است که برای دانش آموزان دختر و پسر در فرم های جداگانه رسم می گردد .
در این نمودار محور افقی ، سن به سال ومحور عمودی قد به سانتیمتر را نشان می دهد . پس از اندازه گیری دقیق قد دانش آموزان ، سن او را روی محور افقی پیدا کرده سپس خط عمودی که از آن به سمت بالا می رود دنبا ل کنید تا به ستون افقی قد دانش آموز برسد سپس محل تلاقی اندازه های سن و قد را با نقطه مشخص کنید.
در نمودار قد برحسب سن نیز سه منحنی مشخص شده است ( صدک ۳، ۵۰و ۹۷ چنانچه جایگاه دانش آموزی روی نمودار ، پایین تر از منحنی صدک سوم و یا بالاتر از منحنی صدک ۹۷ قرار گیرد معمولا” غیر طبیعی است و نشان می دهد که به مراقبت و پیگیری نیاز دارد. به منظور رفع مشکل ، والدین را جهت بهبود تغذیه راهنمایی کنید و یا برای درمان به مراکز بهداشتی درمانی ارجاع دهید اگر نقطه تلاقی قد دانش آموز بین صدک سوم و نودوهفتم قرار گیرد طبیعی است و نشان می دهد که مشکل خاصی ندارد
لازم به یاد آوری است چنانچه در هر بار اندازه گیری وضعیت دانش آموز روی نمودار نسبت به بار قبل سیر صعودی را طی ننماید نیاز به مراقبت و پیگیری دارد.
نمونه فرم های مربوط به غربالگری رشد دانش اموزان
نمودار قد به سن دختران
نمودار توده بدنی پسران
دیدگاه ها