مقاله مسئولیت پذیری آموزش و پرورش در تقلیل تلفات انسانی زلزله
مسئولیت پذیری آموزش و پرورش در تقلیل تلفات انسانی زلزله
سلمان یداللهی
مراقب سلامت مدارس استان البرز
بلایای طبیعی بخش جدایی ناپذیر از قلمروییست که انسان از بدو آفرینش، از بخشندگی زمین و مهربانی آسمانش برای زیستن بهره برده است. انسان ناسپاسی که با دستبرد در چرخه اکوسیستم و ساختار زمین، بروز طبیعی بلایا را غیرطبیعی نموده است.
چهار گوشهی جهان به تناسب وضعیت جغرافیایی، از بلای زلزله بی نصیب نبوده و نخواهد بود، اما زمین برخی از کشورها نظیر ایران به اصطلاح زلزله خیز است و هر لحظه باید منتظر لرزیدن زمین زیر پایت باشی.
فقط چند ثانیه زمان میبرد،
تا به خودت بیایی زمین و زمان دست به دست هم دادهاند که خشم طبیعت بی هیچ مقدمهای گریبانت را بگیرد.فرقی نمیکند روز باشد یا شب، خواب باشی یا بیدار، زلزله امان نمیدهد، حتی به اندازهی جان به در بردن از مهلکه. مهمان ناخواندهای که نه به هم سفرهگی، که به طلب جان و مال، روی سرمان آوار میشود و هر بار نه تنها چاردیواری خانه که چهارستون تنمان را میلرزاند و وقت و بی وقت خواب جهانیان را آشفته میکند. تلاش دانشمندان علم زمین شناسی نیز برای پیش بینی وقوع آن هنوز راه به جایی نبرده است. در جدیدترین رده بندی کشورهایی که بیشترین تلفات جانی و مالی ناشی از بلایای طبیعی را داشته اند، ایران در جایگاه سوم قرار دارد و در این میان از زمین لرزه به عنوان بزرگترین تهدید برای کشورمان نام برده شده است. متاسفانه آژیر قرمز این هشدار زمانی در کشورمان به صدا در می آید که اتفاق، رخ داده است! نگاهی اجمالی به کشورهایی که بر مدار زلزله میگردند نشان میدهد که ناگزیری از این جنبش، به گریز آنان از اصل موضوع منجر نشده است، بلکه با پذیرش این واقعیت، برای در امان ماندن از تبعات آن، خود را آماده این رویارویی نمودهاند.
بی تردید در مبحث زلزله حفظ سلامت و امنیت جان، مقدم بر هر خسارت و ویرانی است. تحقق این مهم به دو عامل اصلی بستگی دارد: اول شرایط فیزیکی و مقاومت ساختمان در برابر زلزله، دوم آمادگی انسان در حفاظت از جان خود که موضوع اصلی این یادداشت میباشد.
جدا از شدت و ضعف یک زلزله و شکل بروز آن، تلاش
برای دستیابی به فناوری پیش بینی وقوع زلزله و طراحی ساختمانهایی با تابآوری بالا، از دغدغههای اصلی متخصصین زلزله شناسی بوده است که در نتیجه آن بتوانند درصد تلفات انسانی را به حداقل برسانند. با توجه به آنی بودن بروز زلزله و سلب فرصت هر نوع تصمیم، استفاده از کمترین زمان برای حفظ جان، به آگاهی، اطاعات و آمادگی لازم نیاز دارد و این میسر نمیگردد مگر با تکیه بر آموزشهای مستمر که کشورهای درگیر با زلزله سالهاست با برنامهریزیهای منظم به آن پرداختهاند.
شهرنشینی و شکل ساختاری(چندطبقه) اغلب ساختمانها، الزام این آموزشها را دو چندان مینماید، چرا که با فرض ایمن بودن ساختمان به لحاظ فیزیکی، یک لرزش کوچک آن میتواند باعث هجوم ساکنین ساختمان برای خروج و به تبع آن بروز حادثهای ناگوار گردد، لذا پیشگیری از وقوع چنین حوادثی در گرو آموزشهایی همچون
حفظ آرامش و خونسردی، شناخت نقاط امن خانه، مدرسه، محل کار، … و شیوههای صحیح پناهگیری میباشد که در بررسیها و تحقیقات علمی کارشناسان به عنوان یک اصل در کاهش تلفات انسانی به آن اشاره شده است.
فراهم نمودن بستر فراگیری این آموزشها برای همه افراد جامعه، نیاز مبرمیست که کمترین بی توجهی به آن از سوی نهادها و سازمانهای مربوطه، تبعات فاجعه باری به همراه خواهد داشت. از جمله فرصت های طلایی برای ارائه این آموزشها استفاده از ظرفیت مدارس میباشد. امری که خوشبختانه آموزش و پرورش به آن اهتمام ویژهای داشته و از همان دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه به آن پرداخته است.
اولین نکتهای که مراقبین سلامت، مربیان پرورشی و آموزگاران در آموزشها بر آن تاکید میکنند پناه گرفتن در همان نقطهای است که هنگام زمین لرزه، در آنجا قرار داریم.
حفظ آرامش، نحوه صحیح پناهگیری زیر میز(کلاس، خانه، محل کار)، استفاده از کتاب، کیف یا کوله، بالشت و … برای حفاظت از سر و گردن، پناه گرفتن در گوشه های امن، عدم استفاده از آسانسور، پناه گرفتن اصولی در راهروها و راه پلهها، پرهیز از شتابزدگی هنگام خروج، پس از پایان زلزله، دوری از نورگیرها، پنجرهها و ساختمانها و حفظ نکات ایمنی پناهگیری در فضاهای باز از مهمترین اصولیست که به دانشآموزان آموزش داده میشود. گسترش دامنهی فراگیری این آموزشها به خانوادهها، جمعیت چشمگیری از جامعه را تحت پوشش قرار میدهد که این خود نقش قابل توجهی در کاهش تعداد مصدومان و تلفات انسانی خواهد داشت.
از برنامه های ارزشمندی که در مدارس اجرا میگردد طرح “دادرس” (دانشآموز آماده در روزهای سخت) است.در این طرح که زیر نظر سازمان جوانان جمعیت هلال احمر برگزار میشود دانش آموزان توسط یک مربی، آموزش هایی از قبیل: پناهگیری و تخلیه اضطراری، ارزیابی و کنترل علائم حیاتی، پانسمان، بانداژ و آتلبندی، حمل مصدوم، اطفای حریق و چادرزنی را میآموزند که در سوانح، و حوادثی مانند زلزله، کاربردی غیرقابل انکار دارد.
از دیگر طرحهایی که هر سال هشتم آذرماه با همکاری ستاد بحران، هلال احمر، اورژانس، آتشنشانی و دیگر ارگانها و سازمانهای مربوطه در مدارس کشور برگزار میگردد مانور زلزله میباشد که با انجام آن دانشآموزان با قرار گرفتن در موقعیتی مشابه، چگونگی حفاظت از جان خود و رعایت نکات ایمنی بر اساس آموخته های خود را تمرین میکنند. برگزاری این مانور و مانورهایی که در مهرماه (هفته کاهش بلایای طبیعی)و نیز ۵ دی ماه سالروز زلزله بم، در کشور برگزار میگردد، به تنهایی در بالا بردن سطح آمادگی دانشآموزان در برابر زلزله کافی نمیباشد، بلکه تکرار مستمر آن در طول سال تحصیلی، لزوم حضور فعال همه دانشآموزان، معلمان و کادر مدرسه در این مانورها، جدیت در اجرا و استمرار در آگاهی بخشی و آموزش میتواند باعث افزایش آمادگی، کاهش ترس و تسلط بر رفتار در هنگام وقوع زلزله اصلی گردد.
به نظر میرسد پرداختن به آموزشهای سلامت محور، باید به صورت یک طرح ملی و لازم الاجرا در همه مدارس کشور از محرومترین نقاط تا شهرهای برخوردار در دستور کار قرار گیرد و از پیگیری، نظارت و ارزیابی هم غافل نبود.
کشورهایی که در موضوع آموزش برنامهریزی منسجم و بلند مدت داشتهاند از تاثیرات مثبت آن در کاهش تلفات انسانی و هزینههای چشمگیر در کنترل و درمان برخوردار شدهاند. مطالعه برنامههای آموزشی کشورهایی که علیرغم همزیستی ناگزیر با زلزله، تلفات انسانی پایینی دارند میتواند به عنوان یک تجربه موفق، در سرفصلهای آموزشی و هدف گذاریهای آموزش و پرورش و سازمانهای مرتبط مورد توجه قرار گیرد.
بسیارمطالب آموزنده ای دارد من ازش ایده میگیرم وفعالیتم را براساس آن انجام میدهم