طرح آموزش همسالان و مراقب سلامت
بهداشتی ها با طرح گسترده آموزش همسالان در مدارس بر حسب مقطع تحصیلی ، آشنایی کافی دارند . طرح آموزش همسالان در مقاطع مختلف تحصیلی به نامهای زیر شناخته می شوند:
در مقطع ابتدایی “بهداشتیاران” در مقطع اول متوسطه ” پیشگامان سلامت” و در مقطع متوسطه دوم ” سفیران سلامت”
که البته بنا به خبرهایی که دهان به دهان میگردد این طرح قرار است از سال آینده به نام کلی سفیران سلامت در هر سه مقطع تحصیلی اجرا شود. اما آنچه که روشن است اینکه با هر نامی اجرا گردد لطمه ای به وظایف و اهداف آن وارد نخواهد شد.
آموزش بهداشت
مطابق با تعریف دفتر کنترل جرم و مواد سازمان ملل آموزش از طریق همسالان عبارت است از:بهره گیری از آموزش دهندگان همسن و با سوابق فرهنگی/ اجتماعی یکسان برای انتقال پیام به گروه هدف. آموزش توسط همسالان اثر خود را از طریق حمایت و تایید هنجارها، باورها و رفتارهايسالم ، و مقابله با موارد ناسالم، اعمال می کند.
آموزش توسط همسالان به منزله روشی برای تغییرات فردی از طریق ایجاد تغییر در دانش، نگرش یا باورها و رفتار می باشد.
بیان کلی طرح آموزش همسالان
همسالان چه کسانی هستند؟
تا کنون آموزش توسط همسالان به برنامه های متفاوتی اطلاق شده است که در آن از گروهی از افراد برای آموزش گروهی دیگر از افراد همین گروه استفاده می شود. همسالان آموزش دهنده معمولاً دارای سن ، جنس، طبقه اجتماعی یا خرده فرهنگ شبیه به گروه هدف هستند. در حقیقت در آموزس گروه همسالان مهم ترین مسئله این است که ویژگی های منحصر به فرد همسالان آموزش دهنده را مشخص نماییم در آن صورت می توان موثرترین افراد را برای آموزش انتخاب نمود.
چرا از آموزش همسالان استفاده کنیم؟
شواهد موجود نشان می دهد در صورت استفاده درست از این روش، آموزش توسط همسالان یکی از قدرتمندترین روش های آموزشی برای نوجوان در موضوعاتی نظیر پیشگیری از مصرف مواد، ارتکاب جرم و پرخاشگری و سلامتی جوانان، رعایت بهداشت فردی، رعایت بهداشت محیط ، رعایت بهداشت روان و ……. خواهد بود. در ادامه به سه دلیل مبنی بر اهمیت این روش اشاره می شود:
۱- آموزش توسط همسالان روشی است برای انتقال دانش
شواهد عملی نشان دهنده موثر بودن این روش برای انتقال دانش است. جوانان به صحبت های افرد شبیه خود گوش می دهند و این یک ویژگی اساسی در انسان به عنوان یک موجود اجتماعی است. همسالان نه تنها می توانند اطلاعات را به آنهایی برسانند که به سختی در دسترس هستند بلکه می توانند اطلاعات خشک را به شکلی کاربردی انتقال دهند زیرا می دانند همسالان خود در چه بافت و محیط اجتماعی قرار دارند. در نتیجه وقتی اطلاعات در بافتی مناسب فراهم شود، تبدیل به دانش کاربردی می شود. به مشارکت گذاشتن اطلاعات برای هر دو طرف یعنی، آموزش دهنده همسال و فرد جوان مفید است زیرا هر یک قادرند از داستان زندگی و تجارب فردی یکدیگر استفاده کنند.
۲- آموزش توسط همسالان قابل اعتماد است زیرا برخاسته از تجارب فردی است.
یکی از ویژگی های برجسته آموزش توسط همسالان آشنا شدن آنها با یکدیگر و بیان داستان ها و تجارب فردی است. این موضوع سبب شکل گیری روابط قوی و پایداری بین همسالان می شود. جوانان به عقل و خرد احترام می گذارند به خصوص زمانی که این خرد برخاسته از افردی شبیه آنها و تجارب دشوارشان است. بدیهی است اکثر افراد به صحبت های فردی که با او بتوانند ارتباط برقرارکنند گوش می دهند. در واقع آموزش توسط همسالان از همان اصولی پیروی می کند که بنگاه های تبلیغاتی با صرف هزینه ای گزاف سعی بر متقاعد ساختن جوانان دارند. افراد به کسانی گوش می دهند و به اطلاعاتی توجه و عمل می کنند که توسط فردی ارایه شود که بتوانند با او همانندسازی کنند، به او احترام بگذارند و از او تقلید کنند. به همین دلیل آموزش توسط همسالان اثربخش است زیرا همسالان آموزش دهنده از اعتبار زیادی در نزد آموزش گیرندگان برخوردارند. انتقال اطلاعات درست در قالبی غیر تهدید کننده و صادقانه، بسیار تاثیرگذار است. به همین دلیل است که می توان از آموزش توسط همسالان برای آموزش مهارت های زندگی نیز استفاده کرد.
۳- روشی مناسب برای انتقال افکار و باورها
همسالان آموزش دهنده می دانندكه چگونه با همسالان خود ارتباط معنادار و تاثیرگذاری را برقرارکنند. درواقع این نکته وجه تمایز این روش است. برای مثال همسالان آموزش دهنده وقتی درباره پیشگیری از مصرف مواد صحبت می کنند می توانند به موقعیت ها و برنامه هایی اشاره کنند که پیشگیری موفق یا ناموفق بوده و دلایل آن را نیز بیان کنند. در واقع در این روش ابتدا همسالان مهارت ها و اطلاعاتی می آموزند و سپس آنها را به دیگران نیز انتقال می دهند. از این طریق همه آنها مطالب ارزشمندی مابین خود تبادل می کنند. بنابراین همانگونه که در جوانان مصرف مواد از این طریق آموخته می شود، با استفاده از همین روش می توان برای پیشگیری از مصرف مواد نیز اقدام نمود.
چه کسی را برای آموزش انتخاب کنیم؟
یک همسال آموزش دهنده مطلوب داری خصوصیات زیر است:
۱- عضوی از گروه هدف است.
۲- به آموختن علاقه دارد، پذیرای افکار جدید و روش های نو است.
۳- به کارگروهی علاقه دارد، مفهوم گروه و فرایندهای دورنی آن را می فهمد، اصول زیر بنایی موجود در گروه را می شناسد و به محرمانه ماندن و حفظ حریم خصوصی افراد اعتقاد دارد.
۴- می تواند فعالانه گوش دهد.
۵- فردی است که می تواند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کند و توانایی ابراز خود را دارد.
۶- توانایی ژرف اندیشی و خودنگری را دارد.
۷- درباره مواد، اطلاعات درست و واقعی دارد.
۸- نظارت بر خود را می پذیرد و درباره بازخوردهای ارایه شده فکر و عمل می کند.
۹- به دیگران احترام می گذارد و و با آنها برخورد قضاوتي ندارد.
۱۰- به دوستانش علاقمند بوده و به کاری که انجام می دهد، پایبند است.
همسالان آموزش دهنده باید نگرش مثبتی به کار خود داشته باشند و این نگرش را به هم گروه های خود انتقال دهند. در عین حال باید بتوانند با دیگران همدلی داشته باشند. معمولاً در این آموزش ، به آموزش دهندگان به عنوان یک الگو توجه می شود. از این رو توانایی درک همسالان و برقراری ارتباط با آنها به ویژه انتقال پیام های مناسب پیشگیرانه ، فرصتی ناب را برای تغییر در زندگی گروه هدف به وجود می آورد. باید به خاطر داشته باشیم که آموزش دهندگان به بازآموزی و نظارت منظم نیاز دارند.آموزش هایی نظیر احترام به حریم خصوصی افراد، مهارت های برقراری ارتباط، آموزش و به روز شدن درباره مواد، انجام کا گروهی و آشنایی با قوانین و مسایل حقوقی مربوط به مواد.
از آموزش همسالان تا ارتقای سلامت دانش آموزان
آموزش بهداشت بر پایه همسالان در واقع نوعی آموزش است كه در آن گروههای همسال علاوه بر دریافت اطلاعات و مفاهیم مختلف بهداشتی، مهارتهای آموزشی فعال جهت ارائه مطالب به سایر همسالان رافرا میگیرند.در این نوع آموزش بهداشت، هدف ارتقای سطح آگاهی و نگرش و تغییر رفتار به كمك نیروی همسالان در گروه میباشد كه كاراترین روش جهت تشویق و ترغیب افراد به منظور اتخاذ تصمیمات بهداشتی میباشد.در این روش بینظیرترین فرصتها برای یادگیری مفاهیم بهداشتی برای گروههای همسال ایجاد میگردد تا با تعامل درون گروهی و برون گروهی مفاهیم را آموخته و به آن استحكام بخشند .
● خصوصیات آموزش در گروههای همسال:
با توجه به تعاریف، همسال، فردی است كه متعلق به یك گروه اجتماعی همسال بوده كه این گروه براساس ویژگیهایی مختلف ( وضعیت اقتصادی، اجتماعی. ..) تقسیم میگردد.
هدف از آموزش درگروههای همسال درواقع توسعه وارتقای آگاهی، نگرش وعملكرد همسال بوده كه درنتیجه فرآیند یادگیری صورت میگیرد.ازخصوصیات بارز این نوع آموزش این است كه نوجوانان به سخنان همسال خویش بهترگوش فرا میدهد و به علت تعامل بالا در این گروهها، همسالان به راحتی قادرخواهندبود،مشكلات خویش رادرگروه مطرح و موقعیتهای واقعی را تجربه كرده وعلم وعمل را تلفیق نمایند.
بهطور كلی ۴ نیاز مهم درگروههای همسال در راستای آموزش همسالان پاسخ داده میشود:
▪ شایستگی:
این حس از طریق كسب مهارتهای مختلف و فعالیتهای فوق برنامه حاصل میگردد.
▪ استقلال:
این حس از طریق برعهده گرفتن وظایف درون گروهی و مسئولیتپذیری جهت انجام فعالیتها حاصل میگردد.
▪ اعتماد به نفس:
دریافت بازخورد مثبت سبب ایجاد حس مثبت و اعتماد به نفس در نوجوانان میگردد.
▪ نیاز به شادی:
نشاط و شعف کودکان و نوجوانان با مشاركت درون گروههای همسال حاصل میگردد. آموزش همسالان یك روش آموزشی مؤثر و جذاب میباشد كه بیشتر در گروههای كوچك مانند مدارس و دانشگاهها كه جوانان ونوجوانان درتعامل بیشتری باهم میباشند، استفاده میشود. در روش آموزش همسالان فرصتهای مناسبی جهت ایجاد خلاقیت مهیا میگردد و آموزشهای ارائه شده بر محور مشاركت كامل نوجوانان و جوانان صورت میپذیرد .
مشاركت نوجوانان
بنا به تعریف مشاركت عبارت است از فرآیند سهیم شدن درتصمیمات اثرگذار بر زندگی شخص و جامعهای كه درآن زندگی میكنند..
باید متذكر شد كه كودكان و نوجوانان كلید توسعه مشاركت در جامعه بوده و چنانچه الگوی مشاركت آنان دچار تحول گردد الگوی مشاركت جامعه نیز متحول خواهدشد.
مشاركت دادن نوجوانان در تصمیمگیریها نتایج زیر را میتواند در پی داشته باشد:
▪ ایجاد حس مسئولیت برای حفاظت از دستاورد طرحهایی كه نوجوانان درآن مشاركت دارند و از نتایج آن بهره میبرند.
▪ ایجاد حق ابراز عقیده در مورد مسائل ملموس و قابل فهم..
شناسایی و محترم شمردن حقوق دیگران در داشتن عقیدههای متفاوت از طریق تمرین مشاركت در امور گوناگون
▪ ارتقای مهارتهای اجتماعی و فردی از طریق مشاركت در طر حهای واقعی.
▪ شكوفایی شخصیت از طریق رشد استقلال رای.
آموزش همسالان یك نمونه ازمشاركت گروه همسالان و غیرهمسالان نیز میتواند باشد. در اینجا ضرورت داردبه دو مفهوم مشاركت افقی و عمودی در آموزش همسالان اشاره نماییم:
▪ مشاركت افقی:
مشاركتی است كه میان گروههای همسال ایجاد میشود و نقش موثری در پیشبرد اهداف مورد نظر گروه خواهد داشت. در روند آموزش همسالان این گونه مشاركت بسیار مهم است و میتوان انتظار داشت نتایج مطلوبی كسب شود.
▪ مشاركت عمودی :
مشاركتی است كه بین همسالان و غیر همسالان ایجاد میشود( مانند بین معلمان و دانش آموزان) كه اینگونه مشاركت نقش مهمی در جهت گیری صحیح روندكارگروهی و دستیابی به اهداف مورد نظر دریك فعالیت عمده اجتماعی خواهد داشت.
● اهمیت آموزش همسالان در ارتقای سلامت:
گروههای همسال بیشترین تاثیر را در عملكرد نوجوانان در تمامی حیطهها داشته و این یك حقیقت انكارناپذیر است كه این تاثیرات میتواند مثبت و یا منفی باشد. البته میتوان از فرآیند آموزش همسالان در جهت ایجاد تاثیر مثبت در رفتار نوجوانان بهره گرفت.
برنامه آموزش بهداشت برپایه رویكرد آموزش همسالان یك برنامه منسجم جهت ایجاد یك شبكه همسال موثر برای تشویق و حمایت از نوجوانان جهت ارتقای سلامت آنان میباشد و این فرصت را برای نوجوانان مهیا مینماید كه آگاهی لازم در خصوص موضوعات بهداشتی و سلامت با استفاده ارزشهای تعاملی و مشاركتی ( بحث گروهی، كارگاه آموزشی، پانل، ایفای نقش و. ..) كسب وآن را به سایر همسالان منتقل نمایند. باید توجه داشت معتبر بودن آموزشگران همسال دراین گروهها تاثیر چشمگیری در میزان اثر بخشی فعالیتهای درون گروهی و انسجام و استمرار آموزشها خواهد داشت.
آموزشگران نوجوانی كه در فعالیتهای آموزش همسالان، مشاركت دارند غالبا اطلاعات را آسانتر منتقل می نمایند زیرا با مخاطبین خویش درگروه دارای زمینه های مشتركی مانند ( سن، جنس . ..) بوده و از نظر ویژگی و خصوصیات شباهتهای فراوانی به هم دارند و اصولاً اقتدار و میزان تحكم توسط اعضای گروه بسیار كمتر و تعامل و وفاق و همدلی بین گروهی بسیار چشمگیر است.
در آموزش بهداشت برپایه رویكرد آموزش همسالان، دریافت آموزشها بیشتر به صورت ارائه و دریافت اطلاعات از طریق دوستان و از كسانی است كه اعضای گروه آنها را بخوبی میشناسند و با زبان و خصوصیاتشان آشنا هستند. هدف از بهرهگیری ازاین رویكرد، توانمند ساختن نوجوانان و ارائه فرصتهایی به آنان جهت مشاركت در فعالیتهای موثر كه منتهی به دستیابی به اطلاعات و خدماتی است میباشد كه این گروه جهت ارتقای سطح سلامت به آن نیاز دارد. از دستاوردهای این رویكرد توسعه یك رفتار مناسب وتغییر رفتارهای ناسالم در گروههای هدف خواهد بود.
منبع : روزنامه سلامت – سپیده رضاپور لاكانی – با تغییر و تلخیص
دیدگاه ها